Sessizliğin Seslenişi: 4'33''

John Cage'in 4'33" adlı bestesi, müzik dünyasına meydan okuma. Sessizliğin sesi, etraftan gelen gürültüler, dinleyicinin algısı üzerine bir başyapıt.

20. yüzyılın en etkili ve çığır açan bestecilerinden biri olan John Cage, geleneksel müzik anlayışının sınırlarını zorlayan, şans operasyonları, belirsizlik ve sessizlik gibi kavramları eserlerine entegre eden avangart bir figürdür. Bu felsefesinin en çarpıcı ve ünlü dışavurumu ise 1952 yılında bestelediği 4'33" adlı eseridir.

4'33"

4'33", adından da anlaşılacağı gibi dört dakika otuz üç saniyelik bir süreyi kapsayan, herhangi bir enstrüman veya sesin çalınmadığı bir bestedir. Eserin icrasında bir veya daha fazla icracı (genellikle bir piyanist), sahneye çıkar, enstrümanlarının başına oturur ve belirtilen süre boyunca kasıtlı olarak hiçbir ses üretmez. Performans, üç bölümden oluşur ve her bölümün başlangıcı ve bitişi bir enstrümanın kapağının açılıp kapanması gibi belirgin, ancak kasten üretilmemiş seslerle işaretlenir. İlk kez 29 Ağustos 1952'de piyanist David Tudor tarafından Woodstock'ta icra edilen 4'33", prömiyerinde dinleyiciler arasında şaşkınlık, öfke ve kafa karışıklığı yaratmış. Geçen yüzyılın ortalarındaki bu dönem, tutucu bir neslin son ve en öfkeli diyebileceğimiz dönemine denk gelince Cage, Tudor ve 4'33''ün aldığı bu tepki çok normal görünüyor. 

John Cage'in Felsefesi ve Yapıtın Amacı

Cage, bu eseriyle aslında sessizliği değil, kasıtlı olarak üretilmeyen sesleri vurgulamayı amaçlıyor. Zen Budizmi'nden ve Doğu felsefelerinden etkilenen Cage, müziğin sadece besteci veya icracı tarafından üretilen seslerden ibaret olmadığını savunuyordu. Ona göre, içinde bulunduğumuz çevrenin kendisi bir kompozisyondu ve dinleyiciler bu sürekli devam eden müziğin farkına varmalıydı.

Bu fikirden ortaya çıkan 4'33", dinleyiciyi etraflarındaki ortam seslerine odaklanmaya zorlar: odadaki gürültüler, izleyicilerin nefes alıp verişleri, dışarıdan gelen trafik sesleri, koltuk gıcırtıları, öksürükler... Sesler, eserin müziği haline gelir. Cage'in niyeti, insanların sessizlik sandıkları şeyin aslında asla tam olarak sessiz olmadığını, her zaman bir şeylerin ses çıkardığını göstermektir. Fakat bu konudaki yargısı kesin olan dinleyiciler için uzunca bir süre anlamsız bir çaba olarak adlandırılmaktan öteye geçememiştir maalesef.

Sessizlik Kavramı ve Dinleyici Deneyimi

4'33"teki sessizlik, fiziksel bir boşluk değil, dinleyicinin algısının dönüşümüdür. Eser, müziğin ne olduğu, bir sanatçının rolü ve bir dinleyicinin deneyiminin nasıl şekillendiği üzerine temel sorular sorar. Dinleyiciler, bu eserde pasif alıcılar olmaktan çıkar ve kendi varoluşlarının, çevrelerinin ve anın kendisinin bir parçası haline gelirler. Her icra farklıdır, çünkü ortam sesleri her zaman değişir. Bu durum, eserin belirsizlik ilkesine de uyar; çünkü icracı ne kadar sessiz olursa olsun, dinleyici deneyimini kontrol edemez.

Bu noktada, parçanın sürekli olarak değişen ve yenilenen bir yapıda olduğunu söyleyebiliriz. Ortada bildiğimiz ya da alışkın olduğumuz anlamda bir müzik olmasa da gelişim ve değişime son derece açık bir parça olduğu su götürmez bir gerçektir.

4'33"'ün Mirası

Düşünüldüğünde 4'33", bestecilik ve sanat dünyasında derin izler bırakmıştır demek yanlış olmaz. Geleneksel müziğin ritim, melodi ve armoni gibi unsurlarını tamamen dışlayarak, müziğin ne olduğu ve ne olabileceği üzerine radikal bir meydan okuma sunmuş ve müziğin tanımını ciddi şekilde sorgulamıştır. İnsanları çevrelerindeki ses dünyasına karşı daha duyarlı olmaya teşvik ederek ortam seslerine farkındalığı arttırmayı amaçlamıştır. Normalde sessiz diye düşündüğünüz bir ortamda dahi fazlasıyla çok sesin olduğunu fark etmenizi sağlamaya çalışmış ve çalışmaktadır 4'33''. Müzikten ziyade bir fikir, bir kavram olarak öne çıkarak, kavramsal sanatın gelişimine önemli bir katkı da sağlamıştır.
Sanatçı ve Dinleyici İlişkisi: Dinleyicinin aktif bir rol üstlendiği, eserin tamamlayıcısı haline geldiği bir deneyim sunarak sanatçı (icracı demek daha doğru olabilir) ve dinleyici arasında doğal bir ilişki kurmayı hedeflemiştir. Bugün bile 4'33", sanat, felsefe ve algı üzerine tartışmaların merkezinde yer almayı sürdüren, düşündürücü ve ufuk açıcı bir eser olarak kabul ediliyor. Tabi bunu tartışan çevrenin maalesef ki küçük bir yapıda sıkışıp kalması üzücüdür. Muhtemelen dünyadaki sekiz milyardan fazla insanın, bırakın felsefi sorgulama, anlayış geliştirmeyi parçadan dahi haberi yoktur.

Mustafa Gören