Edebiyatın büyüleyici oyunu metinlerarasılık, Borges, Eco ve Cortazar gibi yazarlar, bu oyunla okuru entelektüel bir keşfe davet ediyor.
Edebiyatın en büyüleyici oyunlarından biri, bir metnin başka bir metne göz kırptığı, geçmişin seslerinin bugünde yankılandığı anlardır. Yazarın, romanın içine başka bir romanı, bir şiirin satırlarına eski bir destanı sakladığı yaratıcı süreç, sadece bir alıntıdan çok daha fazlası aslında. Bu, metinlerin birbirine ayna tuttuğu, anlamın katman katman çoğaldığı bir metinlerarasılık (intertextuality) tarzıdır.
Metinlerarasılık, bir metnin anlamının, daha önce var olan metinlere yaptığı göndermelerle kurulması manasına geliyor. Açık bir alıntıdan gizli bir imaya kadar uzanan geniş bir yelpazeyi kapsıyor. Edebiyat, böylece kapalı bir sistem olmaktan çıkarken, yazar ve okur arasında değil, tüm metinler arasında süregelen bitmek bilmeyen bir diyaloga dönüşüyor. Bu durum, okuru sadece okumaya değil, aynı zamanda geçmiş metinlerle bağ kurmaya ve yeni metnin katmanlarını çözmeye davet ediyor.
Bu işin ustalarından biri şüphesiz ki Jorge Luis Borges'tir. Borges'in hikayeleri, gerçek ile kurgunun sınırlarını eriten, sonsuz bir kütüphane içinde kaybolan metinlerden oluşur. Babil Kütüphanesi adlı öyküsünde, evrenin tüm kitaplarını barındıran bir sonsuz kütüphane, aslında edebiyatın kendisi üzerine bir metaforu temsil eder. Her kitap, diğerine bir gönderme yapar, her metin yeni bir metin üretir ve sonsuz bir döngüde kaybolur. Borges, parodinin ve pastişin (bir sanatçının stilini taklit ederek saygı duruşunda bulunma) en incelikli örneklerini sunar.
Umberto Eco'nun Gülün Adı romanı ise metinlerarasılığın en görkemli örneklerinden biridir demek yanlış olmaz. Roman, okuru 14. yüzyılın bir İtalyan manastırına götürse de, anlatı bir Orta Çağ cinayet gizeminden çok daha fazlası olarak karşımızdadır. Eco, yarattığı gotik atmosferin içine sayısız referans ve gönderme saklar: Sherlock Holmes ve Dr. Watson benzeri karakterler, Aristoteles'in kayıp kitabına atıflar, tarihi olayların parodisi. Romanın labirentvari yapısı, okuru bir araştırmacı gibi davranmaya zorlar. Her bir ipucu, başka bir metne, başka bir filozofun düşüncesine bağlanır. Eco, geçmiş metinlerle oynayarak, modern okura tarihi ve felsefeyi eğlenceli ve merak uyandırıcı bir şekilde sunarken göstergebilimin tüm olanaklarından faydalanmayı da ihmal etmez.
Vladimir Nabokov ve Julio Cortazar da metinlerarası oyunları kendi tarzlarında yorumlayan iki büyük yazardır. Nabokov'un eserleri, özellikle Solgun Ateş, içinde bir şiirin, bir önsözün, bir notlar dizisinin ve bir de öykünün iç içe geçtiği karmaşık bir yapboz gibidir. Her bir metin, diğerini aydınlatır ya da bilerek yanlış yönlendirir. Bu, okuru aktif bir katılımcıya dönüştürür; hikayeyi parçaları birleştirerek kendisinin tamamlaması gerekir.
Julio Cortazar'ın Sek Sek romanı ise metinlerarasılığın en deneysel örneklerindendir. Roman, okurun birden fazla şekilde okuyabileceği bir tablo olarak tasarlanmıştır aslında. Geleneksel bir okuma sırası takip etmek yerine, okur kitabın gösterge tablosuna bakarak bölümler arasında sek sek oynar gibi atlayabilir. Hatta seçeceğiniz herhangi bir bölümden başlayıp öyle devam etseniz bile hareket alanınız kısıtlanmaz ve her değişik sıralamada bambaşka bir hikaye ile karşılaşırsınız. Bu yapı, romanın anlamının her okunuşta değişmesini sağlıyor ve okuru metnin inşasına ortak ediyor.
Edebiyatı sadece hikaye anlatıcılığından çıkarıp, entelektüel bir oyuna dönüştüren metinlerarasılık; Borges'in labirentleri, Eco'nun manastırları ve Cortazar'ın Sek Sek'i, yazarın ve okurun ortaklaşa yarattığı, sonsuz olasılıklarla dolu edebi dansın başyapıtlarıdır.
👏👏👏
YanıtlaSil