Protestonun Sesi

Bob Dylan, The Clash ve N.W.A. gibi sanatçıların müziği, isyanın ve toplumsal eleştiri megafonu olarak Folk, Punk ve Hip-hop'un hikayesini anlatıyor.

Müzik, sadece bir ritim ve melodi topluluğu değil, aynı zamanda toplumun aynası ve protesto için güçlü bir megafon. Folk, punk ve hip-hop gibi türler de bu megafonu ustalıkla kullanarak sosyal ve politik eleştirileri müziğin kalbine yerleştirdiler. Bu müzisyenler, sadece şarkı söylemekle kalmadılar, aynı zamanda seslerini duyurmakta zorlananlara bir platform sundular.

Folk müziği, uzun süredir sosyal adalet hareketlerinin sesi olmuştur. Tür, genellikle sade enstrümantasyon ve hikaye anlatımına odaklanan lirikler aracılığıyla mesajını iletir. Bob Dylan ve Joan Baez gibi isimler, bu geleneğin en önemli temsilcileridir.

Dylan'ın Blowin' in the Wind gibi şarkıları, barış, özgürlük ve sivil haklar gibi evrensel temaları işleyerek Amerikan Sivil Haklar Hareketi'nin marşı haline geldi. Dylan, politik bir protestocudan çok, sorular soran ve insanları düşündürmeye sevk eden bir ozan aslında. Joan Baez ise sadece şarkılarıyla değil, aynı zamanda aktivist kimliğiyle de öne çıkar. Vietnam Savaşı karşıtı gösterilerde yer alır, insan hakları için mücadele eder ve müziğini bir değişim aracı olarak kullanır. Baez'in We Shall Overcome yorumu, kolektif bir direniş ve umut sembolü haline gelmiştir. Amerikan Folk müziğinde öne çıkan bu iki ismin dışında başka isimler de var elbette. Dylan ve Baez'in öncülü sayılan Woody Guthrie ve Pete Seeger'dan bahsetmemek de olmaz.

Woody Guthrie hemen herkes tarafından modern folk ve protesto müziğinin dedesi olarak kabul edilir. Büyük Buhran (The Great Depression, Amerika'da 1929-1939 arasında süren ekonomik bunalım dönemi) döneminde, işçilerin ve yoksulların yaşadığı sıkıntıları konu alan şarkılar yazmıştır. This Land Is Your Land gibi parçaları, Amerika'nın ortak mülkiyeti ve eşitlik arayışı üzerine yazılmış bir marş gibidir. Guthrie'nin yalın ve doğrudan hikaye anlatımı, sonraki nesil folk müzisyenleri üzerinde derin bir etki bırakmıştır ki Dylan ve Baez de onun adını sık sık anmışlardır.

Guthrie ile aynı dönemin bir başka protestocu müzisyeni olan Pete Seeger da salt bir müzisyen olmanın ötesinde, aynı zamanda ömür boyu aktivist olarak karşımıza çıkar. Amerikan Folk müziğinin otantikliğini korumak için mücadele etmiş ve şarkılarını sivil haklar, işçi hakları ve çevrecilik gibi konulara adamıştır. Where Have All the Flowers Gone? ve If I Had a Hammer gibi parçaları hem barış hem de sosyal adalet için güçlü çağrılar barındırır. Seeger, müziğin bir topluluk oluşturma ve insanları bir araya getirme gücüne inanan, sağlam ve sert tepkiler verme konusunda hızlı davranabilen bir müzisyendi.

Kısa yaşamına (1940-1976) hem iyi parçalar hem de protestocu kimlik kazandırmayı başaran Phil Ochs ise Amerikan folk müziğinin en politik ozanı olarak anılır. Vietnam Savaşı'na ve politik yolsuzluklara karşı keskin ve alaycı şarkı sözleri yazarak öne çıkmıştır. I Ain't Marchin' Anymore şarkısı, savaş karşıtı hareketin en bilinen parçalarından biri haline gelmiştir. Ochs, sözlerini gazeteci (son dönemde bizdeki gazeteciler gibilerinden bahsetmiyoruz şüphesiz) titizliği ile kaleme alır, güncel olaylara anında tepki verirdi.

Protesto müziğinin Amerika'daki önemli isimlerinden biri de Buffy Sainte-Marie'dir. Kadın hakkında önce müzisyen sonra aktivist mi yoksa önce aktivist de arada müzisyenlik mi yapıyor kararını veremiyorsunuz bir türlü. Folk müzisyeni kimliğiyle popülerleşse de yerli Amerikalı hakları için mücadele eden bir aktivisttir demek daha doğru. Universal Soldier gibi anti-savaş şarkılarıyla tanınır. Müziği ve aktivizmi aracılığıyla Kızılderililerin karşılaştığı sorunlara, kültürel yanlış anlamalara ve yoksulluğa dikkat çekmiştir. 

Atlantik'in diğer kıyısında da Folk müzik ve protestocu anlayışı elbette karşılık bulmuştur. Billy Bragg, Punk'ın enerjisini ve folk müziğin hikaye anlatımını harmanlayan, modern bir protesto ozanıdır. 1980'lerde Margaret Thatcher hükümetinin politikalarına karşı yazılmış şarkılarıyla tanınır. Bragg şarkılarında, işsizlik, sendika hakları ve sosyal eşitsizlik gibi konuları cesurca ele alırken parçaları aynı zamanda umut ve dayanışma mesajları taşır.

İngiliz folk canlanma hareketinin (British Folk Revival) en etkili figürlerinden biri olan Ewan MacColl ise işçi sınıfının hayatını ve mücadelesini anlatan şarkıları hem toplamış (bizdeki adıyla derlemiş) ve kendisi de yazmıştır. MacColl, folk müziğinin otantikliğini korumak ve onu bir işçi sınıfı sanatı olarak tanımlamak için büyük çaba göstermiştir. Talihsiz bir şekilde The First Time Ever I Saw Your Face gibi romantik bir baladıyla tanınsa da, işçi şarkıları ve politik eserleri onun protest kimliğinin temelini oluşturur.

Keskin mizahı ve politik eleştirileriyle tanınan bir şarkıcı-söz yazarı-bestecisi olan Leon Rosselson da şarkılarında kapitalizmden monarşiye, emperyalizmden medyanın manipülasyonuna kadar pek çok konuyu eleştirir. Sözleri zekice ve iğneleyicidir, dinleyiciyi rahatsız etmeyi ve düşündürmeyi amaçlar.

O Bir Klasik: Üç Akorlu Efsane

1970'lerin sonlarında ortaya çıkan Punk, Folk müziğinin sakin ve hüzünlü tonunun aksine, çiğ ve agresif bir enerjiyle politik protestoyu dile getirir. Punk, geleneksel müzik endüstrisini reddeden, kendin yap (DIY) felsefesini benimseyen bir harekettir. The Clash gibi gruplar, bu öfkeyi en iyi şekilde yansıtır.

The Clash, reggae ve dub gibi farklı türleri punk'ın ham enerjisiyle birleştirerek ırkçılık, işsizlik ve politik yozlaşma gibi konuları işlemiştir. White Riot gibi şarkılar, polis şiddeti ve ırk ayrımcılığına karşı bir isyan çağrısıdır. Punk, karmaşık politik teorilerden çok, doğrudan ve içten gelen bir haykırış olarak düşünülmelidir. Anarşi ve sistemi yıkma gibi temalar Punk müziğin temelini oluşturur ve özellikle gençlerin toplumdaki yerleşik düzeni sorgulamasına neden olmuştur. 

Diğer yanda bireysel olarak çok fazla ilgi çekici olmamasına rağmen 1970'lerin sonlarında New York'un gettolarında doğan ve Punk'ın enerjisiyle benzer bir öfkeyi, ancak çok daha farklı bir sosyo-politik bağlamda dile getiren Hip-hop da protesto müziği içerisinde önemli bir yere sahiptir. Başlangıçta bir parti müziği olsa da, hızla Afrika kökenli Amerikalıların ve diğer azınlık gruplarının yaşadığı adaletsizlikleri, yoksulluğu ve polis şiddetini anlatan bir platforma dönüşmüştür. N.W.A. (Niggaz Wit Attitudes) gibi gruplar, bu değişimin öncülüğünü yapmıştır. N.W.A. gangsta rap türünü popülerleştirmiş ve L.A.'deki sokak hayatının acımasız gerçeklerini sansürsüz bir dille anlatmıştır. Fuck tha Police şarkısı, o dönemde Los Angeles polis departmanının uyguladığı ırksal profilleme ve şiddete karşı yazılmış en güçlü şarkılardan biridir. Şarkı, FBI'ın bile tepkisini çekerek hip-hop'un ne kadar etkili bir protesto müziği aracı olduğunu kanıtlamıştır. N.W.A., toplumun göz ardı etmeyi tercih ettiği gerçekleri cesurca yüzümüze vurdu ve bu müziğin sadece bir eğlence aracı olmadığını, aynı zamanda bir direniş ve ifade biçimi olduğunu göstermiştir.

Bizdeki protesto müziğinden burada kısaca bahsetmek pek doğru değil gibi geldiği için konuya girmiyorum. O ayrı bir yazının konusu olmalı diye düşünüyorum. Zira bizdekinin hem gelişimi hem karşılık bulması çok ilginç bir şekilde ilerliyor. Halkın sesini duyurmayı amaçlamış, halkın sorunlarını sesli söylemeye çalışmış müzisyenlerin halk tarafından sevilmemesi, aşağılanması bir yana gözaltılar, tutuklamalar, açlık grevleri, işkencelerden de oluşan zorlu bir süreçten bahsediyoruz burada. İki satıra sığdırmak mümkün değil gibi görünüyor.

Umut Öz